top of page

JAN-VAN-GENTEN VAN HELGOLAND

Klik op de foto voor een weergave op 100% formaat

Jan-van-gent in avondlicht

Helgoland

 

Een blog moet een aantrekkelijke start hebben. En wat is er aantrekkelijker dan de verleidelijke blik van de hoofdrolspeler in dit blog op de bovenstaande foto: de jan-van-gent. Ik heb ze gedurende twee reizen gefotografeerd op Helgoland. Als je de reis eens wilt maken tref je in dit blog relevante informatie en tal van fototips.

 

Helgoland is een, bij vogelaars en vogelfotografen, bekend eiland in de Duitse bocht. Het ligt ongeveer 70 km van de kust en is slechts 1,7 km2 groot. Helgoland bestaat, na een grote storm in 1720-1721, uit twee eilanden: Helgoland (het hoofdeiland) en Düne. Het meest bekende van Helgoland is de tot 61 meter hoge klip die bestaat uit rood Trias bontzandsteen. Aan de noordwestkant van Helgoland staat een hoge, markante losstaande rots, genaamd Lange Anna. De ligging van Helgoland en de aanwezigheid van de hoge klippen maken Helgoland tot een broedplaats voor zeevogels, zoals zeekoeten, alken, drieteenmeeuwen en .... jan-van-genten. Over die laatste soort handelt dit blog dat het resultaat is van twee reizen. De eerste in juli 2014, dus vrij ver in het broedseizoen als de kuikens al op de nesten zitten. De tweede reis maakte ik in begin mei 2018, dus vroeg in het broedseizoen als de eieren veelal nog moeten worden gelegd.

Helgoland en Düne

Helgoland en Düne (bron: Google maps®). De zeevogels zijn het best te fotograferen op de klippen aan de noordwestelijke kant van Helgoland, vlakbij de Lange Anna.

De reis

Helgoland is te bereiken vanuit verschillende Duitse havens. Een comfortabele optie vanuit Nederland is de reis vanuit Cuxhaven met de catamaran (www.helgoline.de). Een voordeel van de catamaran in vergelijking met een oversteek met een 'regulier schip' is de snellere oversteek (5 kwartier in plaats van tweeënhalf uur). Daarnaast meren enkele van de 'reguliere schepen' niet aan aan de kade, maar moet worden overgestapt in een sloep om vervolgens met die sloep aan land te worden gebracht. Let daar dus goed op bij het boeken. Een van de aanbieders van de 'reguliere schepen' is rederij Cassen Eils (www.cassen-eils.de). Nadeel van de keuze voor de catamaran is de ongeveer 50% hogere prijs van de overtocht. Kijk vooral even op de sites van de aanbieders om de voor jou beste optie te vinden.

De klippen aan de noordwestkant van Helgoland

De klippen aan de noordwestelijke kant van Helgoland. Met linksboven, net los van het 'vastland' de piek van 'Lange Anna'.

Op het eiland

Vanuit het dorpje is het ongeveer 25 minuten wandelen naar de klippen aan de noordwestkant van het eiland. Een vrij vlakke, maar stevige wandeling als je voorzien bent van zware camera's, objectieven en statieven. Het wandelpad naar de noordwestkant is uitstekend. Langs de rand van de gehele, hoge klip ligt een verhard wandelpad, de ruim 2,5 km lange  'Klippenrandweg'.  Om naar de klippen te komen moet er van het Unterland naar het Obenland geklommen worden. Dat kan door op verschillende paden naar boven te wandelen. Een andere comfortabele optie is het nemen van de lift (Fahrstuhl) vanuit het dorpje.

 

Daar de zeevogels, en zeker de jan-van-genten, op korte afstand van de fotograaf komen, is het raadzaam om bij de eerste sessies niet de grote tele-objectieven mee te nemen. Dat scheelt een hoop tilwerk.  Ik gebruik zelf meestal een Canon 500 mm F/4.0, maar heb tijdens deze reizen vooral gebruik gemaakt van een telezoom objectief, de Canon 100-400 mm F/4.5-5.6. Vaak was het met dat objectief nodig om niet meer dan 100-150 mm brandpuntsafstand te gebruiken op een full-frame Canon 5D MarkIII of 1DXII. Mijn reisgenoot, Henk Laverman, maakte op dezelfde plek gebruik van een full-frame Nikon D4s met een Nikon 300 mm F/2.8. Ook die combinatie leverde uitstekende resultaten.

Het wandelpad langs de rand van het hoge gedeelte van Helgoland: de 'Klippenrandweg'

Het comfortabele wandelpad langs de klippen, de 'Klippenrandweg', biedt prachtige vergezichten.

Een betere onderbouwing voor het gebruik van een tele-objectief met een bescheidener brandspuntsafstand dan met onderstaande foto kan ik niet geven. Deze foto is genomen op de noordwestelijke klip Kastjaalhörn of Skitenhörn, vlakbij Lange Anna. De foto laat goed zien op wat voor een korte afstand de jan-van-genten kunnen worden gefotografeerd. Fotografisch prachtig, maar organoleptisch iets minder, want de sterke visachtige geur van de kolonie ruik je voortdurend en blijft lekker in je kleding hangen.

Door de knieën! Niet onbelangrijk. Door het gebruik van redelijk korte brandpuntsafstanden en dus een grotere scherptediepte, in vergelijking met de extreme tele-objectieven waar vogelfotografen vaak mee op pad gaan, komen vrij veel details van de achterliggende zee in de achtergrond naar voren. Mocht je een rustiger, egaler achtergrond voor je foto wensen dan is het dus van belang om de achtergrond zo ver mogelijk weg te krijgen. Ga daarom door je knieën of ga naast het hek zitten. Je zult het verschil zien. 

Jan-van-gent op armlengte afstand

De klip met de jan-van-genten op een armlengte afstand.

Goed voorbereid kan het fotograferen dan beginnen. Naast de jan-van-genten vliegen ook andere zeevogels rond het eiland en landen op de klippen. Zeekoeten, waaronder een enkele 'brilzeekoet', alken, drieteenmeeuwen en aalscholvers waren soorten die in grote aantallen aanwezig waren tijdens ons verblijf. De nadruk hier ligt echter op de ...

JAN-VAN-GENT

Jan-van-gent in avondlicht

Een volwassen jan-van-gent in zacht avondlicht.

Naamgeving

De jan-van-gent heeft misschien wel de meest bijzondere naam van alle vogelsoorten. Waar de naam vandaan komt is niet geheel duidelijk. Gent zou kunnen komen van de Engelse naam van een mannelijke watervogel ('gander'). Houttuyn (1763) geeft als niet-officiële verklaring voor 'gent' het volgende: 'Doch in Schotland is men hem ook gewoon, wegens zyne deftige houding, Gentleman te noemen, en dit zal aanleiding gegeven hebben tot den naam van Gent of Jan van gent, by welken hy bekend is in de Nederlanden'.

 

Voor het Jan-gedeelte van zijn naam zijn ook meerdere verklaringen. Het kan komen van de gewoonte om in het Nederlands voor uitdrukkingen 'jan' te plaatsen (Jan-en-alleman; Jan Salie, enz.) of de gewoonte om vogels 'Jan' of Jantje' te noemen.

 

Op mijn vraag wat de Duitse naam 'Basstölpel' zou betekenen gaf een van de Duitse vogelaars aan dat in het Duits een 'tölpel' een mens met een vreemde, moeizame gang is. Het moeizame loopgedrag van de jan-van-gent zou dus een goede verklaring kunnen zijn voor de naam 'Basstölpel'.

 

Bronnen: www.wikipedia.nl (geraadpleegd 18-07-2014) en K.J. Eigenhuis. Verklarend en etymologisch woordenboek van de Nederlandse vogelnamen. Stichting Dutch Birding Association, Amsterdam, 2004.

Jan-van-gent aanvliegend in avondlicht

Een volwassen jan-van-gent zet de landing in in zacht avondlicht.

Jan-van-gent: een fraai onderstel

Een jan-van-gent heeft prachtig zwart/geel gekleurde poten.

Vluchtfoto's

Op de randen van de klippen staand komen de jan-van-genten op je af vliegen om op hun kolonie of nest te landen. Dat landen is een hachelijke onderneming. De jan-van-genten vallen echt uit de lucht, op hun partners of kuikens. Direct na de landing vindt een vrij heftige begroetingsceremonie plaats waarbij de partners elkaar met de snavels te lijf lijken te gaan. Toch is een en ander vast bedoeld om de onderlinge band te verstevigen. Het landen op de klippen levert in ieder geval prachtige fotokansen.

 

Jan-van-gent met staart breed in vroeg ochtendlicht

Alle zeilen bij om een geslaagde landing te maken in een stevige wind.

Jan-van-gent kondigt zijn komst boven de kolonie aan

Niet onverstandig om je komst aan te kondigen.

Jan-van-gent: de afsprong van de klippen

Het begin van een vlucht wordt aangekondigd met een soort kreunen gevolgd door een jump die op schoonspringen lijkt: een holle rug, snavel omhoog en vleugels gespreid. De driekoppige jury linksonder kijkt kritisch toe.

Jan-van-gent welkom thuis

Welkom thuis: puntige snavels wachten je op, terwijl je in je poot wordt gebeten door een buurman.

Jan-van-gent: engel

Een landing met de poten vooruit: lager op de klip.

Jan-van-gent landing op ooghoogte

Een landing met de poten vooruit: op ooghoogte.

Jan-van-gent boven Lange Anna

Een jan-van-gent in vlucht met op de achtergrond de top van 'Lange Anna'.

De balts en de onderlinge relatie

Het verstevigen van de band tussen de beide partners is een ceremonie die de hele dag door te zien is in de jan-van-gentenkolonie. Soms verstevigen ze de band door met opgeheven en gekruiste snavels om elkaar heen te draaien, soms door elkaars verenkleed uitgebreid te plukken en te verzorgen.

Maar tussen deze liefelijke momenten wordt er soms ook stevig strijd gevoerd. Met de snavels open, pikkend en soms echt vechtend wordt het eigen territorium voortdurend afgebakend en verdedigd. Meestal zijn het korte schermutselingen, maar enkele keren zijn het langdurende gevechten, die lijken op een gevecht op leven-en-dood. Al heb ik het gelukkig nooit zover zien komen.

Jan-van-gent: liefde is 'samen de goede koers kiezen'

Liefde is 'samen de koers voor de toekomst bepalen': die kant gaan we op!

Jan-van-gent: baltsend met de snavels omhoog

Baltsend met de snavels omhoog. Best lastig om een moment te pakken zonder slagschaduw in de ogen.

Jan-van-genten verzorgen elkaars verenkleed

De relatie herbevestigen door elkaars verenkleed te verzorgen.

Jan-van-gent: balts in het groen

Een, zo lijkt het, andere setting: gefotografeerd 'door het groen heen' op een klip ongeveer 20 meter voor de jan-van-genten.

Jan-van-gent: niet altijd gezellig

Een gevecht van uitzonderlijkheid lengte en heftigheid. Deze twee jan-van-genten kregen het met elkaar aan de stok en vochten gedurende meer dan 10 minuten. Het leek te gaan om leven of dood. Uiteindelijk staakten ze beiden gehavend maar levend de strijd.

Materiaal voor het nest

De nesten van de jan-van-genten stellen niet veel voor. Een hoopje vuil op de rotsen, bestaand uit wat ze uit zee oppikken en wat niet weg waait door de altijd aanwezige wind. Dat materiaal moet worden aangevoerd. Die aanvoer geeft fotokansen. Onderstaand een impressie van de aanvoer van nestmateriaal. Alle foto's zijn gemaakt in de randjes van de dag, de eerste 2 uur na zonsopkomst en de laatste 2 uur voor zonsondergang.

Jan-van-gent met voorraad nestmateriaal

Een mooie vangst.

Jan-van-gent: engel?

Een landing met nestmateriaal lager op de klip.

Jan-van-gent in vlucht op ooghoogte met bouwmateriaal

In volle vlucht.

Jan-van-gent: groenvoer of nestmateriaal?

Vlak voor je voeten groeit gras met paardenbloemen en andere kruiden. Soms worden die ook geplukt. Heeft weinig zin overigens: de eerste de beste windvlaag doet alles verdwijnen in de diepte.

Jan-van-gent: duurzaam en groen aan het bouwen.

Weer even een andere setting door 'door het groen heen' te fotograferen.

Jan-van-gent: close-up in volle vlucht

In volle vlucht te pakken gekregen.

Jan-van-gent: zweven op een krachtige stijgwind

Zwevend op een krachtige stijgwind probeert deze jan-van-gent zijn verzameling veilig thuis te krijgen. Aan de omhoog geblazen planten zie je dat er sprake is van een stijgwind.

Jan-van-gent in de rol van jager-verzamelaar

Jan-van-gent in de rol van jager-verzamelaar.

Het nest van de jan-van-genten

Het nest van jan-van-genten is gebouwd op een rotsrichel en gemaakt van zeewier, stukken visnet en -touw, veren en takken. Materiaal voor dit nest wordt verzameld op zee of op de klippen. In dit nest wordt één ei gelegd waar na 90 dagen een jong uitkomt. Pas na 5-6 jaar zal dit jong zelf gaan broeden.

Jan-van-gent: nesten op de klippen

Nesten boven op de klippen.

Jan-van-gent: nesten of netten?

Nesten met vrij veel menselijk restmateriaal, zoals resten van visnetten.

Jan-van-gent: de keerzijde

Niet leuk om te zien, maar wel de realiteit. De keerzijde van het verzamelen van het vrijwel onvergankelijke menselijk afval leidt tot dode vogels. Linksonder aan het nest hangt het uitgedroogde karkas van een jan-van-gent die ogenschijnlijk verstrikt is geraakt in het ne(s)tmateriaal.

Kuikens en juvenielen

Het verenkleed van het juveniel ontwikkelt zich tot het vierde kalenderjaar, voordat het adulte kleed wordt bereikt. Het aantal kleuren in het kleed geeft grofweg de leeftijd aan. De eerste kalenderjaar vogels hebben een donkergrijs kleed. Tweede kalenderjaar vogels krijgen in hun donkergrijze verenkleed enkele witte veren. In het derde kalenderjaar komt de warme geelbeige kleur op de kop naar voren. In het vierde kalenderjaar wordt het (bijna) volledig adulte verenkleed bereikt.

Jan-van-gent: een jong gezin

Een jong gezin.

Een nest van jan-van-genten in de broedkolonie: een hoopje rommel op een rotsrichel.

Inzet: een jan-van-gent met een zender op zijn staartveren (in 2014, in 2018 niet meer gezien)

Jan-van-gent kuiken kijkt de toekomst in

Een jan-van-gent kuiken kijkt de toekomst in.

Jan-van-gent: juveniel

Een juveniele jan-van-gent met veel donkere tinten in het verenkleed.

Tot zover,

Eric van Roon

Lange Anna in avondlicht
bottom of page